بررسی اهمیت نسخه‌ها و تصحیحات مختلف دیوان حافظ

بنا به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل دانشگاه سلمان فارسی کازرون، در این نشست که بعدازظهر 21 اردیبهشت و از سوی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سلمان فارسی کازرون برگزار گردید، دکتر محتشم محمدی، عضو هیئت علمی این دانشگاه با ارایه بحثی با عنوان «نگاهی به غزل‌های حافظ قدسی»، با ارایه یکی از اشعار منتسب به حافظ که در دیوان محمد قدسی آمده است، به معرفی قدسی و دیوان حافظی که با تصحیح وی منتشر شده است، پرداخت و خاطر نشان نمود: قدسی در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی، در شیراز زندگی می‌کرد. طی هشت سال، بر اساس پنجاه نسخه خاص، تصحیح دیوان حافظ را به عهده می‌گیرد. این دیوان حافظ حداقل به مدت نیم قرن دیوان اول بوده است. ایرادی که بر آن وارد است، این است که مشخصات نسخ را نداده است. تصحیحی که از وی در دست داریم، علاوه بر اشعار موجود در دیوان‌های دیگر، دارای نود و پنج غزل هست که در سایر دیوان‌ها مثل خانلری، قزوینی و... نیستند.

دکتر محمدی در ادامه با ارایه مباحثی پیرامون لزوم تقویت پژوهش‌های علمی در نسخه‌های مختلف و همچنین تداوم جستجو برای یافتن نسخ قدیمی‌تر، از انجام پژوهش‌هایی در این زمینه توسط برخی دانشجویان در دانشگاه سلمان فارسی کازرون خبر داد و با تأکید بر لزوم توجه به متن‌ها و نسخه‌های مختلف خاطر نشان نمود: متن ادبی، زبان را احیا می‌کند. انواع تولیدهای مختلف نوشتاری که در حال حاضر منتشر می‌شوند هم گرچه ممکن است سرشار از ایرادهای ادبی، نگارشی و... باشند، اما در حال احیاء زبان هستند و حامل آن محسوب می‌شوند.

در ادامه این نشست نیز دکتر علی‌محمد محمودی، عضو هیئت علمی دانشگاه سلمان فارسی کازرون، طی ارائه بحثی با عنوان «تصحیحات برتر دیوان حافظ با مروری نقادانه بر شروح بیتی از دیوان»، با تأکید بر لزوم توجه به نسخه‌های مورد استفاده از تصحیحات حافظ، خاطر نشان ساخت: حافظ میراث‌دار تمام شاعران قبل از خود است؛ به این معنا که اشاره‌های متعددی در اشعار او به مضامین برجسته مطرح‌شده از شاعران قبل از وی مشاهده می‌شود که حافظ شکلی هنری‌تر و دلخواه‌تر ارائه داده است. این وجه از آثار حافظ، علاوه بر آنکه اهمیت اشعار او را دوچندان می‌کند، لزوم توجه و دقت نظر علمی و روشمند در تصحیحات انتشاریافته از دیوان وی را نیز مضاعف می‌نماید.

دکتر محمودی در ادامه با مرور برخی از ابیات دیوان حافظ و ارائه تفاوت این ابیات در نسخه‌های مختلف، ضمن اشاره به نقش و تأثیرگذاری کاتب‌ها و شیوه تحریر کلمات از سوی آنها خاطر نشان ساخت: پژوهش‌های مختلف نشان داده که در برخی موارد حتی تحریرهای مختلفی که از یک کلمه صورت گرفته است، باعث شده آن کلمه در نسخه‌های مختلف به صورت‌های متفاوتی خوانده شود؛ ازجمله در بیت «سبزپوشان خطتت بر گرد لب/ همچو «حورانند» گرد سلسبیل» که کاتبانِ نابلد «حوران» را «موران» پنداشته و نوشته‌اند. در عین حال که می‌توان از زیبایی‌شناسی دوگانه‌خوانی این ابیات صحبت کرد، اما علاقه‌مندان به ادبیات و به‌ویژه افرادی که شعرهای حافظ را به صورت جدی دنبال می‌کنند، لازم است که اختلاف نسخه‌ها و تصحیحات برتر دیوان حافظ همچون تصحیحِ سلیم نیساری، تصحیحِ استاد خانلری، تصحیح رشید عیوضی، حافظ به سعی سایه و به‌خصوص نقد این تصحیحات را بشناسند؛ همانند نقد استاد مهدی نوریان با عنوان «بسوخت دیده ز حیرت» در نقد شرح حسینعلی هروی بر دیوان حافظ و باز  نقد ایشان بر حافظ‌نامه و...؛ که استاد خرمشاهی نظرات نقدآمیز حافظ‌پژوهان بسیاری را در آخر کتاب حافظ نامه نقل کرده و پاسخ داده است. این رشته مباحثات علمی زمینه‌ساز شناخت بهتر از حافظ بوده و خواهد بود.

گفتنی است این نشست از طریق بسترهای مجازی برگزار گردید.